Tijdens de vakantie in Noord-Italië streken we na tien dagen neer in Piemonte. We hadden de koffer nog niet uitgepakt of dikke, donkere wolken pakten zich samen boven het dal waar we op uitkeken.

Vlak daarna hoorden we in de verte geknal, wat in eerste instantie leek op geweerschoten. Misschien was er iemand aan het jagen? Maar toen klonken de knallen ook dichterbij en leek het meer op kanonschoten! Piemonte ligt nu niet precies in een oorlogsgebied, maar we besloten toch maar even langs te gaan bij onze Italiaanse huisbaas, die gelukkig ook de buurvrouw was. Wij in het slecht-Italiaans, zij in het slecht-Engels, maar we kwamen erachter dat het anti-hagelkanonnen betrof, die al 15 jaar in de regio ingezet worden tegen naderende hagelstormen.

Hieronder een filmpje van de knallen, gefilmd vanaf ons balkon daar.

Bij thuiskomst was ik toch wel erg nieuwsgierig naar dit fenomeen en besloot er wat meer informatie over op te zoeken.

Het begin

De eerste hagelkanonnen (zogenaamde Wetterschiessen) werden al in 1896 door de Oostenrijkse wijnboer Albert Stiger ontwikkeld. Toen er twee jaar achter elkaar geen hagel viel in zijn wijngebied, werd zijn uitvinding in de rest van Oostenrijk en Noord-Italië zeer populair. Een ware anit-hagelkanonindustrie werd opgezet, en rond 1900 stonden er al meer dan 10.000 anti-hagelkanonnen in Oostenrijk en Noord-Italië.

Tijdens het derde jaarlijkse hagelcongres in Lyon in 1901 werden verschillende apparaten te koop aangeboden.

kanonverkoop

Markt van hagelkanonnen tijdens het 3e Internationale Congres over Hagelschieten, Lyon 1901 (Changnon & Ivens, 1981)

Maar helaas werden veel gebieden die toch hadden geïnvesteerd in de dure anti-hagelkanonnen de opvolgende jaren getroffen door hagelstormen, en vele oogsten gingen verloren. Een officieel experiment werd georganiseerd; één regio in Oostenrijk en één regio in Italië werden in tweeën verdeeld. In één helft werden 200 anti-hagelkanonnen geplaatst en drie jaar lang werd vergeleken of er meer of minder hagelbuien voorkwamen in het gebied met de kanonnen. Na deze drie jaar werd geconcludeerd door de Italiaanse Academie van Wetenschappen dat er geen significant verschil in hagelschade was tussen het gebied mét de kanonnen, en het gebied zonder de kanonnen (Pernter, 1907). Tegen de tijd dat dit artikel werd gepubliceerd, hadden de meeste boeren hun kanonnen al als schroot verkocht.

Maar natuurlijk herhaald de geschiedenis zich.

In 1972 begon in Frankrijk de firma Corballan opnieuw Stiger´s hagelkanon te produceren. In de decennia daarna is er door meerdere onderzoekers vastgesteld dat de hagelkanonnen op geen enkele manier bijdragen aan het uiteendrijven van hagelbuien of het vallen van hagel beïnvloeden.

Een voorbeeld van een Frans onderzoek: Ze stelden het hagelkanon horizontaal op en hingen hagelstenen voor de trechter tot op 100 meter afstand. Op geen enkele afstand bleek de kanon-schokgolf enig effect op de hagelstenen te hebben. Eerder laboratoriumwerk had aangetoond dat een schok van de orde van 300 hPa (hectopascal, de eenheid voor luchtdruk) nodig is om een ietwat poreuze hagelsteen te beschadigen, en op 100 meter afstand bedroeg de drukgolf van het kanon slecht 1.3 hPa (Ferrari en Paoletto, 1982).

Werking

In een explosiekamer wordt acetyleen (een zeer explosief gas) gespoten dat zich mengt met stikstof en zuurstof, aangevoerd vanuit apart opgeslagen gasflessen. De schokgolf die deze ontploffing met zich meebrengt, wordt via een trechtervormige pijp in de richting van de hagelbui geschoten. Deze schokgolf zou (volgens de fabrikant van de anti-hagelkanonnen) de ijskristallen in de hagelbui onstabiel maken en ervoor zorgen dat de gevormde hagelstenen uiteenspatten en als regendruppels terechtkomen op de betreffende gewassen.

Misleidende reclame

De verkoop van kanonnen gestimuleerd door misleidende teksten en zeer ruime interpretaties van tabellen van hagelval op een gegeven afstand van een hagelkanon.

tabel hagelval

Gemiddelde hagelval (per dm2) waargenomen door 21 hagelmeters rondom een Corballan antihagelkanon in Grosshöchstetten, Emmental.

Zoals je waarschijnlijk al kunt vermoeden, werden in de verkoopfolders- en praatjes alleen de jaren ´81 en ´83 vermeld. Maar als je kijkt naar het gemiddelde over alle jaren, kan je zien dat er nog steeds heel veel hagel viel op 400 meter van het hagelkanon.

De WMO

De Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) is een gespecialiseerde organisatie van de Verenigde Naties voor internationale samenwerking op het gebied van meteorologie en klimaat. Samen met het “United Nations Environmental Programme” (UNEP) stelde de WMO het “Intergovernmental Panel on Climate Change” (IPCC) in, een gezaghebbend orgaan voor klimaatwetenschappen in relatie tot de politiek (bron: website KNMI).

Het officiële standpunt van de WMO in 2001 over het bestrijden van hagel met kanonnen is kortweg: “In recente jaren is opnieuw hagel bestreden met luidruchtige kanonnen. Er is geen wetenschappelijke onderbouwing, noch een geloofwaardige hypothese die zulke experimenten zou ondersteunen.”

Nederland

Zelfs nu nog worden in Nederland anti-hagelkanonnen ingezet om gewassen te beschermen tegen de hagel.

Al meer dan 100 jaar zijn wetenschappers er al uit dat deze hagelkanonnen onzin zijn. Waarom zouden de mensen in Piemonte dan nog steeds zo vasthouden aan deze traditie?

Anti-hagelkanonnen op een bergkam in het Roero gebied

Anti-hagelkanon op een bergkam in het Roero gebied. Foto: Jody

Bevolking

Ik heb ook gesproken met één van de eigenaars van Paitin, een wijnhuis met 17 hectare aan wijnstokken in de regio van Barbaresco. Hij kon ons vertellen dat de anti-hagelkanonnen regionaal beheerd worden, en dus niet in particuliere handen zijn. Het afschieten van de kanonnen gebeurt op afstand en vol-automatisch, afhankelijk van de weersvoorspellingen. Hij wist zeker dat het werkte, want ze hadden al 15 jaar geen hagel in het gebied gehad.

Conclusie

En ja, wie ben ik dan om met wetenschappelijk cijfers te gaan gooien? Het is toch wel bijzonder om zo´n soort wijntraditie mee te maken en te beleven. Dus niet schrikken, de volgende keer dat je misschien in Piemonte komt, het zijn maar Italianen die met hagelbuien aan het spelen zijn.

Bronnen:

Changnon, S.A., Ivens, J.L. 1981: History repeated : the forgotten hail cannons of Europe. Bull. Am. Meteor. Soc. 62, 368-375.

Chapuis, C. 2009: Winegrowers´ fight against hailstorms, Burgundy School of Business

Ferrari, P., Paoletto, P. 1982: Cannoni antigrandine ad onda acustica: aggiornamento al 1981. Terra
Trentina 28, no.1 p.10-12, no.2 p.6-9, no.3 p.44-46.

Pernter, J.M., 1907: Das Ende des Wetterschiessens. Meteor. Zeitschr. 24(3), 97-102

Wieringa, J. 2005: Kan men iets doen tegen hagel? Meteorologica

Wieringa, J., I. Holleman, 2006: If cannons cannot fight hail, what else? Meteorologische Zeitschrift, 15, issue 3, June